Adaptogeny a wydajność fizyczna – jakie są korzyści?
Bez wątpienia sport to zdrowie. Dodajmy jednak, że chodzi o sport o umiarkowanej intensywności. Za to sport wysokiego wyczynu jest poważnym stresem i wymaga odpowiedniego podejścia, by stale zwiększać osiągi i przy tym faktycznie pozostać w zdrowiu. Stosowanie adaptogenów to obiecujący element strategii zapobiegania skutkom przeciążenia organizmu, a roślinne suplementy diety są coraz popularniejsze w świecie zaawansowanego sportu. Sprawdźmy, jak adaptogeny wpływają na wydajność fizyczną i kondycję sportowców.
- Historia adaptogenów
- Jak adaptogeny wpływają na wydajność fizyczną?
- Adaptogeny pomagają sportowcom
- Które adaptogeny są najlepsze dla sportowców?
- Podsumowanie
Historia adaptogenów
‘Adaptogen’ to stosunkowo nowe pojęcie, używane od kilkudziesięciu lat. Wcześniej klasyfikowano rośliny lecznicze w inny sposób, jednak ich działanie się nie zmieniło. Rośliny, które obecnie uznajemy za adaptogenne, w większości mają za sobą tysiące lat historii stosowania przez człowieka. Stosowano je, by zapobiegać objawom osłabienia fizycznego, upośledzenia pamięci i wielu innych dolegliwości.
Około 50 lat temu adaptogeny roślinne po raz pierwszy zastosowano w sporcie wyczynowym ze względu na ich duży potencjał zwiększania odporności organizmu na stres oraz poprawy wytrzymałości fizycznej. Naturalne adaptogeny mogą zapewnić szereg korzyści w przypadkach chronicznego zmęczenia, zaburzeń funkcji poznawczych i ochrony immunologicznej.
W rozwój wiedzy nad adaptogenami bardzo dużo włożyli sowieccy naukowcy. We wczesnych latach 60-tych badania nad adaptogenami rozwinęły się w ZSRR jako odrębna dziedzina badań biomedycznych. Celem badań nad stresem było opracowanie leków i metod zdolnych do stymulacji wewnętrznych mechanizmów adaptacyjnych organizmu, aby pomóc mu przetrwać w sytuacjach intensywnego lub długotrwałego stresu, najlepiej przy zachowaniu zdolności do pracy fizycznej i umysłowej. Zakres przeprowadzonych badań był ogromny. Do 1982 roku opublikowano w Rosji 1009 prac (głównie farmakologicznych i klinicznych) i większość z nich dotyczyła ekstraktów lub izolatów przygotowanych z Eleutherococcus senticosus (Żeń-szeń syberyjski).
Jak adaptogeny wpływają na wydajność fizyczną?
Jest kilka mechanizmów, które w tym uczestniczą:
- wpływ na układ neuroendokrynny,
- modulacja układu odpornościowego,
- stymulacja wychwytu glukozy w mięśniach,
- przyspieszenie naprawy uszkodzonych białek,
- kontrola stresu oksydacyjnego.
Adaptogeny mogą nie tylko utrzymać lub przywrócić homeostazę i allostazę, ale również mogą promować regenerację anaboliczną. Mogą sprawić, że organizm bardzo efektywnie wykorzysta tlen, glukozę, lipidy i białka, zapewniając w ten sposób stały dopływ energii.
Nie da się ukryć, że na wydajność fizyczną wpływa też wydajność mentalna. Gdy mózg jest zmęczony, śpiący, przeciążony, to nie będzie w stanie odpowiednio napędzać aparatu ruchu, by uzyskać wysokie parametry wysiłkowe. Z tego względu środki stymulujące układ nerwowy to jedna z najpopularniejszych, najskuteczniejszych i najszybciej działających grup substancji stosowanych przez sportowców. Mowa tutaj o kawie, kofeinie, suplementach przedtreningowych, ale też i oficjalnie niedozwolonych w sporcie farmakologicznych stymulantach.
W przeciwieństwie do konwencjonalnych stymulantów (sympatykomimetyków), adaptogeny nie uzależniają, nie skłaniają do nadużywania ani nie budują tolerancji na swoje działanie. Przy tym nie powodują pogorszenia funkcji umysłowych nawet przy długotrwałym stosowaniu.
Oczywiście adaptogeny nie dają natychmiastowego zastrzyku energii jak efedryna, fentermina i inne psychostymulanty stosowane jako doping sportowy. Ich działanie rozpatrujemy bardziej w kontekście redukcji zmęczenia i przywracania poziomu energii do optymalnego poziomu, a skuteczności należy upatrywać bardziej w stosowaniu codziennym, niż doraźnym. Dzięki temu działanie jest bardziej naturalne, stonowane, bezpieczne i nie wiąże się żadnymi kompromisami.
Adaptogeny sprawiają, że intensywny sport nie jest dla organizmu aż tak drastycznym doświadczeniem.
Z adaptogenami stajemy się mniej wrażliwi na ten cały trud, a nasze układy znacznie lepiej reagują na obciążenie fizyczne.
Adaptogeny pomagają sportowcom
Adaptogeny i sport to bardzo wdzięczne zestawienie. Sport wysokiego wyczynu to potężny stresor dla organizmu. Ciągła eksploatacja ciała i zmuszanie go do zwiększania swoich możliwości nie są neutralne dla zdrowia. Gdy proces adaptacji nie jest odpowiednio wydajny, można się szybko przetrenować.
Adaptogeny w większości mają działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające. Intensywny sport inicjuje wzrost zarówno stresu oksydacyjnego, jak i stanów zapalnych. O ile w sporcie zasadniczo nie należy przesadzać z przeciwutleniaczami, szczególnie w okolicy treningu, to im większa intensywność i objętość treningowa w skali tygodnia, tym bardziej zasadna staje się suplementacja przeciwutleniaczami, by stres oksydacyjny nie przybrał monstrualnej skali. Adaptogeny w tym przypadku pozwalają przypilnować, by ilość wolnych rodników i reakcja zapalna pozostawały na pożądanym poziomie.
Pamiętajmy, że adaptogeny mają pomagać nie tylko w zwyczajnym treningu, który odbywa się komfortowych warunkach np. na sali klubu fitness. Korzyści najbardziej można docenić szczególnie w ekstremalnie niesprzyjających warunkach, takich jak wysokie temperatury (np. biegi w upalne dni), warunki wysokogórskie ze zmniejszoną dostępnością tlenu, zimno, czy nurkowanie głębinowe.
Które adaptogeny są najlepsze dla sportowców?
Osoby aktywne fizycznie najlepiej by wybierały te adaptogeny, które mają udokumentowane działanie energetyzujące i najlepiej wypadają pod kątem fizycznego wzmacniania organizmu. Będą to w szczególności:
- Różeniec górski
- Żeń-szeń właściwy
- Żeń-szeń syberyjski
- Cytryniec chiński
- Maczużnik chiński
Do stosowania bezpośrednio przed treningiem szczególnie dobrze sprawdzają się dwa pierwsze. Mają najbardziej wyraźny wpływ na energię, dzięki interakcji z systemem monoaminergicznym. Takie działanie sprawia, że efekt w postaci redukcji zmęczenia i wzrostu motywacji jest jednym z ich najlepiej widocznych właściwości.
Przed treningiem gorzej mogą się sprawdzać te wyciszające adaptogeny, takie jak Ashwagandha, Bacopa monnieri czy Gotu kola. Nie oznacza to, że w suplementacji sportowca nie ma dla nich miejsca, a jedynie, że lepiej je lokować wtedy np. przed snem.
Warto zauważyć, że część syntetycznych adaptogenów (czyli aktoprotektorów) jest objęta zakazem stosowania lub obserwacją przez WADA (Światową Agencję Antydopingową). Ich spożycie wiąże się nie tylko ze zwiększoną odpornością fizyczną i psychiczną, ale także z rozszerzeniem naczyń krwionośnych oraz obniżeniem poziomu cukru i kwasu mlekowego we krwi. Naturalne adaptogeny, takie jak ekstrakty roślin i grzybów dają profesjonalnym sportowcom dużo większą swobodę stosowania, bez obaw o kary i wykluczenia.
Podsumowanie
Stosowanie adaptogenów przez sportowców przynosi wiele korzyści. Adaptogeny oferują nie tylko wzrost fizycznej wydajności organizmu, ale też lepsze samopoczucie i zdrowie ogólne. Bez wątpienia warto je uwzględniać w planie suplementacyjnym sportowca, jednak powinny to być ekstrakty o profilu działania najlepiej pasującym do oczekiwań danej osoby.