Adaptogeny – co to jest? Omawiamy właściwości adaptogenów

Adaptogeny to grupa substancji pochodzenia roślinnego, których wspólną cechą jest ułatwianie człowiekowi adaptacji do warunków stresowych. Takimi warunkami mogą być: stres psychologiczny, ograniczona dostępność tlenu, skrajne temperatury, czy też ekspozycja na toksyny.

• Skuteczność adaptogenów
• Jakie znamy adaptogeny?
• Dodatkowe właściwości zdrowotne adaptogenów, czyli nie tylko redukcja stresu

Skuteczność adaptogenów

Adaptogeny w większości wywodzą się z tradycyjnych systemów leczniczych, takich jak indyjska Ajurweda lub Tradycyjna Medycyna Chińska. W tych systemach stosowano liczne adaptogeny na przeróżne schorzenia i cieszono się dobrymi efektami. W czasach współczesnych naukowcy biorą na warsztat poszczególne adaptogeny i od wielu lat sprawdzają ich dokładne składy chemiczne, mechanizmy działania na modelach komórkowych i zwierzęcych, jak i konkretne właściwości podczas spożywania przez człowieka.

Badania na zwierzętach i izolowanych komórkach neuronalnych wykazały, że wykazują one działanie neuroprotekcyjne, przeciwzmęczeniowe, przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, nootropowe i stymulujące ośrodkowy układ nerwowy. Kluczowe odkrycia mówią, że ochrona przed stresem wynika głównie z regulowania neuro-hormonalnej aktywności osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, która kontroluje wydzielanie tzw. hormonu stresu, oraz regulowania aktywności kluczowych mediatorów odpowiedzi na stres, takich jak HSP70, JNK1, DAF-16, kortyzol, tlenek azotu.

Adaptogeny z założenia mają spłycać kaskadę biochemicznych reakcji stresowych, gdy pojawi się bodziec, co dobrze obrazuje poniższa ilustracja.

Żródło: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3991026/

Skuteczność adaptogenów u ludzi była intensywnie sprawdzana już podczas II Wojny Światowej przez sowieckich badaczy. Sowieckie wojska stosowały m.in. Schisandrę, by zmniejszyć odczuwanie głodu i pragnienia, poprawić kondycję i widzenie w nocy. Schisandra, Rhodiola rosea i Eleutherococcus senticosus (żeń-szeń syberyjski) to najwcześniej i najlepiej przebadane, flagowe adaptogeny. Obecnie jednak szeroki pakiet badań dostępny jest dla każdego z popularnych adaptogenów. Z łatwością można sprawdzić, czy popularne opinie o adaptogenach pokrywają się z danymi naukowymi

Jakie znamy adaptogeny?

W historii przewijała się ogromna ilość surowców botanicznych, które traktowano jak adaptogeny. Obecnie rynek ma swoich kilku ulubieńców.

Lista adaptogenów najpopularniejszych w suplementacji to:

• Rhodiola Rosea
• Żeń-szeń
  
• Schisandra
• Ashwagandha
• Bacopa Monnieri
• Gotu Kola
• Tulsi
• Astragalus
• Reishi
• Lion’s Mane
• Cordyceps

Dodatkowe właściwości zdrowotne adaptogenów, czyli nie tylko redukcja stresu

Każdy z adaptogenów ma unikalny skład chemiczny, co przekłada się na zróżnicowanie ich działania. Istnieją adaptogeny energetyzujące (np. Rhodiola Rosea, Żeń-szeń koreański) i wyciszające (jak Bacopa Monnieri, Ashwagandha, Reishi). Jedne bardziej wpływają na pamięć (Lion’s Mane, Bacopa), inne na wzmocnienie ciała fizycznie (Cordyceps, Schisandra, Żeń-szeń). Jeszcze inne znacząco wpływają na biochemiczną ochronę organizmu i odporność (Tulsi, Astragalus).

Adaptogeny na stres działają wielotorowo, a redukcja tego stresu zbliża nas do osiągnięcia homeostazy, czyli stanu optymalnej pracy organizmu. Z tego względu redukcja stresu pośrednio wpływa też na inne aspekty zdrowia. Dla przykładu, w literaturze fachowej często można natknąć się na wnioski, że w przypadku niektórych adaptogenów redukcja zmęczenia i poprawa pamięci to „skutki uboczne” redukcji stresu i lęku, a nie wynik bezpośredniej neurostymulacji mózgu lub procesów formowania pamięci.

Wiele z adaptogenów ma duży wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego. Mogą zwiększać jego ogólną aktywność, poprawiając odporność na infekcje lub modulować jego pracę, ułatwiając powrót do zdrowia przy zaburzeniach immunologicznych.

Część z nich jest wykorzystywana także w ramach praktyk przeciwstarzeniowych (anti-aging). W tym aspekcie warta uwagi jest chociażby Gotu Kola optymalizująca produkcję kolagenu i poprawiająca jakość skóry, czy też Astragalus, który wpływa na telomerazy (enzymy znaczące dla długowieczności).

Jeśli zastanawiasz się jak wybierać adaptogeny, to na początek zapoznaj się choć pobieżnie z ich całościowymi profilami działania i głównymi właściwościami. Wybierz jeden lub dwa, które w największym stopniu pokrywają Twoje potrzeby.

• Panossian A, Wikman G. Effects of Adaptogens on the Central Nervous System and the Molecular Mechanisms Associated with Their Stress-Protective Activity. Pharmaceuticals (Basel). 2010 Jan 19;3(1):188-224. doi: 10.3390/ph3010188. PMID: 27713248; PMCID: PMC3991026.