Adaptogeny – co to są i jakie mają właściwości?

Adaptogeny pochodzenia roślinnego i grzybowego: ashwagandha, żeń-szeń, reishi i inne

09 Maj 2024

Autor: Łukasz Szostko Przeczytano: 178 Komentarze: 0

Pomysł, że pigułka może poprawić sprawność umysłową i fizyczną u zdrowych ludzi, wydaje się rewolucyjny. Powstał podczas II wojny światowej, kiedy to pilotom i członkom załóg okrętów podwodnych podawano różne stymulanty. Adaptogeny, w przeciwieństwie do stymulantów, dają dużo bardziej zrównoważone działanie i modulują działanie organizmu, zamiast zmuszać go do określonych działań. Właściwości adaptogenów są niezwykle przydatne również na co dzień, gdy dajemy z siebie wszystko w życiu prywatnym i zawodowym. Przeczytaj artykuł do końca i dowiedz się, jak adaptogeny mogą pomóc również Tobie.

Czym są adaptogeny?

Pierwotnie adaptogeny zdefiniowano jako substancje, które wzmacniają stan nieswoistej odporności na stres związany z różnymi zaburzeniami układu neuroendokrynno-immunologicznego.

Choć już od nawet tysięcy lat znano i stosowano wiele wzmacniających substancji, to ostatnie kilkadziesiąt lat pozwoliło zweryfikować ich skuteczność i znacznie rozpropagować ich właściwości. Szczególnie przy obecnym, bardzo szybkim i stresującym życiu, adaptogeny mogą wiele wnieść do społeczeństwa i zdrowia publicznego.

Adaptogeny działają jak szczepionki przeciwstresowe, aktywując systemy obronne organizmu.

Istnieje wiele adaptogenów, których częścią wspólną jest zwiększanie odporności na stres, jednak mają o wiele więcej pozytywnych działań dla ludzkiego organizmu. Adaptogeny często wykazują dodatkowo działanie neuroprotekcyjne, przeciwzmęczeniowe, przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, nootropowe lub stymulujące ośrodkowy układ nerwowy.

Adaptogenami mogą być syntetyczne substancje, które są używane jako leki, ale też surowce botaniczne, takie jak ekstrakty roślin lub grzybów.

W jaki sposób adaptogeny wpływają na stres?

Zwiększanie odporności na stres przez adaptogeny to (w uproszczeniu) wypadkowa wpływu na układy:

neurologiczny,
endokrynny,
immunologiczny.

W przypadku różnych trybów stresu adaptogeny mogą dostosować aktywność różnych reakcji, aby poradzić sobie z tą konkretną formą stresu, która w danym momencie zaburza homeostazę.

Przechodząc jednak do konkretów, działanie antystresowe adaptogenów jest związane z regulacją działania osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), w tym receptorów kortyzolu i glukokortykoidów, oraz regulacją kluczowych mediatorów odpowiedzi stresowej wspólnych dla wszystkich komórek, takich jak:

białka szoku cieplnego Hsp70 i Hsp16;
JNK1;
czynnik transkrypcyjny DAF-16/FOXO;
beta-endorfiny;
tlenek azotu;
biosynteza ATP.

W praktyce adaptogeny mogą obniżać markery stresu, które łatwo zbadać w komercyjnych laboratoriach (np. poziom kortyzolu we krwi), ale też subiektywnie odczuwany poziom stresu lub poprawiać samopoczucie i jakość życia. Te subiektywne parametry w badaniach mierzone są za pomocą specjalnie opracowanych kwestionariuszy wypełnianych przed i po badaniu, a często też w trakcie w regularnych odstępach.

W razie chęci sprawdzenia poziomu kortyzolu po wdrożeniu suplementacji adaptogenami warto zrobić najpierw badanie stanu wyjściowego (tuż przed rozpoczęciem suplementacji), a następnie ponowić badanie po minimum miesiącu zachowując możliwie najbardziej zbliżone warunki, czyli ta sama godzina pobrania krwi, z podobnym poziomem wyspania się itp.

Dodatkowe właściwości adaptogenów

Już sama modulacja stresu jest ogromną zaletą i bardzo pożądaną właściwością, jednak z reguły działanie adaptogenów jest zacznie szersze. W zależności od gatunku adaptogenu i jego składu chemicznego możliwe jest uzyskanie licznych korzyści dla zdrowia.

Wpływ na witalność i zmęczeni

Pod tym względem adaptogeny możemy zdefiniować jako substancje, które mają zdolność zwiększania stabilności organizmu pod obciążeniem fizycznym bez zwiększania zużycia tlenu.

Nie bez powodu naukowe zainteresowanie adaptogenami rozwinęło się podczas II Wojny Światowej. Wiadomo, że warunki wojenne są skrajnie obciążające, ale nie pozostawiają miejsca na słabości. Był to idealny moment, by naukowcy przeprowadzali intensywne badania nad adaptogenami i ich wpływem na wydolność człowieka. W tym czasie opracowano kilka syntetycznych adaptogenów oraz mocno rozwinięto wachlarz informacji naukowych o roślinnych ekstraktach, które wcześniej z powodzeniem wykorzystywano w medycynie ludowej jako środki na ogólne wzmocnienie.

Obecnie istnieje wiele dowodów naukowych na redukujące zmęczenie działanie adaptogenów. Najciekawsze dotyczą żeń-szenia syberyjskiego, różeńca górskiego i cytryńca chińskiego. Ogromna ilość badań dotyczy również Ashwagandhy.

Poprawa odporności

Wpływ na działanie układu odpornościowego to domena wszystkich adaptogenów. Adaptogeny mogą aktywować makrofagi, limfocyty T, komórki NK. Wpływ na te mechanizmy odpornościowe wiązany jest nie tylko z poprawą ogólnej odporności, ale i ze wzmocnieniem naturalnej ochrony przeciwnowotworowej, na co wskazuje wiele przesłanek z publikacji naukowych.

Adaptogeny to ciekawy wybór dla wsparcia odporności w miesiącach o zwiększonym ryzyku infekcji. W tym celu popularnym wyborem są adaptogeny grzybowe (np. Reishi, Cordyceps, Chaga), które świetnie wpływają na immunomodulację, dzięki naturalnie występującym w nich beta-glukanom.

Korzyści dla układu krążenia

Niektóre adaptogeny mają korzystny wpływ na krążenie krwi, zmniejszając ryzyko nadciśnienia lub hiperlipidemii. Badano pod tym kątem wiele adaptogenów, choć nie są to tak duże próby, jak w przypadku badań stricte nad stresem.

Na tym polu wyróżnia się Gotu kola. Ma ona wpływ na wspieranie procesu syntezy kolagenu. W ten sposób może wzmacniać strukturę ścian naczyń krwionośnych. Według licznych doniesień naukowych Gotu kola efektywnie wspomaga utrzymanie zdrowego krążenia krwi.

Wpływ na starzenie

Przewlekły stres i podwyższony kortyzol wywołują wiele reakcji metabolicznych, które zaburzają procesy regeneracji organizmu i zwiększają ryzyko różnego rodzaju zaburzeń, które często kojarzone są ze starzeniem się organizmu.

Niektóre z adaptogenów mają udokumentowane działanie neuroprotekcyjne. Jest to bardzo ważny element profilaktyki zdrowotnej dla osób wchodzących w zaawansowany wiek. Choroby neurodegeneracyjne dotykają coraz większego odsetka społeczeństwa i potrafią mocno uprzykrzyć życie seniorów.

Z niektórymi adaptogenami przeprowadzano badania dotyczące potencjalnego wydłużenia życia na prostych organizmach, takich jak muszki owocówki (Drosophila melanogaster), nicienie (Caenorhabditis elegans) i drożdże (Saccharomyces cerevisiae).

Boostery dla mózgu

Wiele adaptogenów ma korzystny wpływ na wydajność umysłową i funkcje poznawcze. Robią to na różne sposoby: wspierając regenerację układu nerwowego, modulując neuroprzekaźniki, dodając energii, czy usprawniając procesy zapamiętywania.

Adaptogeny takie jak Różeniec górski lub żeń-szeń są znacznie bezpieczniejszymi wspomagaczami dla mózgu, niż klasyczne stymulanty, które są często stosowane do zwiększania produktywności. Te syntetyczne stymulanty, choć działają błyskawicznie i dają wyraźne efekty, to z czasem mogą powodować spadek wrażliwości na działanie, a nawet uzależnienie. Z adaptogenami jest wręcz przeciwnie. One mają przywracać homeostazę organizmu i wydobywać z niego naturalne pokłady energii. Adaptogeny dają bardziej stabilne i przyjemne uczucie wzrostu witalności, które przychodzi w sposób korzystny dla zdrowia i nie przeciąża mózgu nawet przy dłuższej ekspozycji.

Z drugiej strony, adaptogeny wcale nie muszą energetyzować, by poprawiać funkcjonowanie mózgu. Świetnym przykładem są Bacopa monnieri i Gotu kola, które mają działanie wyciszające, a mimo to w dłuższej perspektywie korzystnie wpływają na pamięć.

Zdrowie seksualne

Niektóre adaptogeny, szczególnie te energetyzujące, są chętnie używane jako afrodyzjaki i suplementy dla poprawy jakości życia seksualnego. Za takie uchodzą w szczególności: Żeń-szeń koreański, Eurycoma longifolia, Peruwiańska maca. Część z nich wywołuje takie efekty poprzez modulację gospodarki hormonalnej, a część przez mechanizmy zupełnie niezależne od hormonów płciowych, działając np. na konkretne układy neuroprzekaźników w mózgu. Sam efekt poprawy samopoczucia i redukcji lęków bardzo sprzyja poprawie życia seksualnego, gdyż wiele problemów w tej dziedzinie życia wynika po prostu z nadmiaru stresu.

Najpopularniejsze i najlepsze adaptogeny

Poniżej zestawienie topowych adaptogenów, obejmujące najlepsze naturalne adaptogeny pochodzenia roślinnego i grzybowego.

Ashwagandha – silny wpływ na redukcję stresu i poprawę samopoczucia. Jeden z najpopularniejszych komercyjnie dostępnych adaptogenów.
Żeń-szeń koreański – klasyczny adaptogen silnie wpływający na energię, libido i ogólne wzmocnienie, szczególnie fizyczne.
Rhodiola rosea – znany z wyraźnego wpływu na energię i poprawę samopoczucia. Świetny dla osób aktywnych.
Schisandra chinensis – adaptogen mocno wpływający na fizyczne wzmocnienie, doskonały dla osób uprawiających sporty i pracujących fizycznie. Mniej wpływa na samopoczucie.
Maca – znany głównie z korzyści dla zdrowia seksualnego, ale też lekko rewitalizujący.
Cordyceps – ma reputację grzyba dobrze wpływającego na gospodarkę energetyczną i wykorzystanie tlenu, dobry dla sportowców.
Reishi – grzyb tonizujący układ nerwowy, używany dla wzmocnienia odporności, wyciszenia stresu i wspomagania snu.
Brahmi – pod tą nazwą występują Bacopa monnieri i Gotu kola, a oba zioła charakteryzują się wpływem na redukcję stresu emocjonalnego, wyciszeniem lęków i poprawą pamięci.

Dlaczego akurat te są najlepsze? Z kilku powodów. Chodzi m.in. o wsparcie ich skuteczności w badaniach naukowych, dostępność na rynku i jakość tych dostępnych preparatów, oraz ilość praktycznych opinii użytkowników. Ogromne znaczenie ma też statystyczna skuteczność i zgodność efektów z oczekiwaniami, a wszystkie powyższe adaptogeny mają pod tym względem bardzo dobre rezultaty.

Jeśli nie możesz zdecydować, jaki adaptogen będzie dla Ciebie najlepszy, to rozważ wybór kompleksowego suplementu, który zawiera połączenie kilku uzupełniających się składników. Doskonałe przykłady to:

Apollo’s Hegemony Relatonic Forte
Apollo’s Hegemony Mushroom Coffee
HealthLabs Care ChillMe
Labs212 AdaptoPOWER
Hepatica Rhodiola & Siberian ginseng
Solve Labs Mushroom Matcha

Komu adaptogeny mogą pomóc?

Każdemu, kto odczuwa w życiu skutki przeciążenia stresem. Niezależnie czy jest to stres fizyczny (sport, ciężka praca manualna), emocjonalny (uciążliwa praca, konflikty), czy metaboliczny lub chemiczny. Adaptogeny to bardzo uniwersalne wspomagacze zdrowia i niemalże każdemu członkowi współczesnego społeczeństwa mogą przynieść korzyści, jeśli będą rozsądnie dobrane.

Kto najbardziej skorzysta z adaptogenów?

osoby pracujące nad ciężkimi projektami;
studenci podczas sesji;
sportowcy różnych dyscyplin;
osoby zmagające się okresem wzmożonego stresu;
osoby starsze.

Należy pamiętać, że adaptogeny mają część wspólnych właściwości, ale są pomiędzy nimi również różnice. Dla optymalnych korzyści należy wybierać adaptogeny o profilu działania najbardziej pokrywającym się z bieżącymi potrzebami osoby, która ma je stosować.

Podsumowanie

Adaptogeny to kategoria suplementów diety, na które jest obecnie ogromne zapotrzebowanie, a dynamiczny rozwój cywilizacji wskazuje, że to zapotrzebowanie będzie stale rosło. Odpowiednio dobrane adaptogeny przynoszą multum korzyści zdrowotnych. Na szczęście rynek oferuje wiele preparatów adaptogennych i każdy może sobie wybrać taki, jaki mu najbardziej odpowiada.