Adaptogeny w medycynie chińskiej – jakie są korzyści?
Pojęcie ‘adaptogen’ jest stosunkowo młode. Używamy go od zaledwie kilkudziesięciu lat. Stosowanie adaptogenów w medycynie chińskiej ma jednak tradycję sięgającą tysięcy lat, choć po prostu inaczej je wtedy definiowano. Sprawdźmy jak wygląda historia roślin adaptogennych w chińskiej tradycji leczniczej.
Adaptogen to nowa kategoria suplementów
Obecnie wzmacniające zioła określamy głównie terminem ‘adaptogeny’. Ten termin po raz pierwszy został zaproponowany w 1940 roku przez naukowca z ZSRR, N. Lazareva, gdy opisywał Schisandra chinensis i inne zioła o podobnym działaniu. Określał je w ten sposób:
„Adaptogeny pochodzenia roślinnego, które mogą niespecyficznie wzmacniać organizm ludzki.”
Później około 1950 roku kolejny radziecki naukowiec I. Brekhman, który badał żeń-szeń, rozszerzył koncepcję adaptogenów wskazując, że mogą pomóc organizmowi w utrzymaniu idealnej homeostazy w niesprzyjających lub stresujących warunkach.
Definicja była rozszerzana jeszcze kilka razy, aż w 1998 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zdefiniowała adaptogen jako nowy rodzaj regulatora metabolizmu, który, jak udowodniono, pomaga w adaptacji środowiskowej i zapobiega szkodliwym czynnikom zewnętrznym. Od tamtej pory ‘adaptogen’ jest powszechnie używany jako termin funkcjonalny.
Chińskie toniki a współczesne adaptogeny – co mają wspólnego?
Teraz adaptogenami nazywamy również wiele surowców botanicznych, które od tysięcy lat stosowano w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej. W chińskiej tradycji używano terminu ‘tonik’, a zbiór ziół nazywany tonikami jest bardzo zbliżonych do tych, które teraz nazywamy adaptogenami.
Według medycyny chińskiej toniki to substancje, które mogą uzupełniać niedobory i słabości, korygować patologiczne stany spowodowane niedoborem qi i krwi oraz leczyć syndrom niedoboru qi. Qì można zdefiniować jako procesy fizjologiczne organizmu. W zależności od różnic we właściwościach, funkcjach i wskazaniach toników, można je podzielić na uzupełniające qi, uzupełniające krew, oraz uzupełniające yin lub yang.
Toniki mają szerokie zastosowanie w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej i mogą być stosowane w warunkach niskiej odporności organizmu i słabej kondycji lub gdy organizm zmaga się z ciężkimi chorobami. W tym kontekście działanie toników jest podobne do działania adaptogenów pochodzenia roślinnego.
Toniki zazwyczaj są adaptogenami, ale nie zawsze. Zastosowanie kliniczne i mechanizmy działania tych substancji są podobne. Na podstawie dotychczasowych zastosowań toniki i roślinne adaptogeny można określić jako substancje regulujące funkcje organizmu człowieka w celu osiągnięcia homeostazy. Podstawowe efekty działania tych substancji to regulacja układu odpornościowego, poprawa zaburzeń układu nerwowego, działanie przeciwzmęczeniowe oraz ogólne odżywienie. Pod względem swoistych mechanizmów substancje z obu kategorii mogą oddziaływać na oś HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza) w układzie immuno-neuro-endokrynnym, osiągając w ten sposób powyższe efekty farmakologiczne.
Jakie adaptogeny są jednocześnie tonikami z TCM?
Zgodnie z terminologią stosowaną w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej, działanie roślinnych adaptogenów polega na osiągnięciu równowagi zarówno w zakresie yin, jak i yang, zapewniając wzrost witalności.
Chińskie zioła uważane zarówno za adaptogeny, jak i toniki to:
- Panax ginseng (żeń-szeń koreański)
- Panax quniquefolius (żeń-szeń amerykański)
- Panax notoginseng (żeń-szeń fałszywy)
- Eleutherococcus senticosus (żeń-szeń syberyjski)
- Sedum rosea (różeniec górski)
- Schisandra chinensis (cytryniec chiński)
Toniki pełnią następujące funkcje:
- wzbogacające i aktywizujące krew - pobudzające wydzielanie erytropoetyny i indukujące produkcję czynników stymulujących, np. kolonii makrofagów w celu aktywacji krwi,
- regulujące odporność komórkową i humoralną,
- wpływające na aktywność cytokin.
Funkcje te są podobne do funkcji adaptogenów wspomnianych powyżej. Roślinne adaptogeny są powszechnie uważane za „elitę wśród ziół”, a w medycynie chińskiej toniki uważane są za „medykamenty najwyższej klasy”.
W różnych częściach świata lokalne systemy medyczne wyróżniają rośliny, które mają działanie podobne do tego, co współcześnie nazywamy adaptogenem. Wiele z nich jest zwyczajowo nazywanych żeń-szeniem, dlatego znamy m.in. żeń-szeń koreański, japoński, amerykański, indyjski, malezyjski, peruwiański itp. choć tak naprawdę nie wszystkie są ze sobą spokrewnione i są zupełnie innymi roślinami. W większości łączy je następujący zestaw cech: wspomagają ogólną odporność organizmu, mogą zmniejszać uczucie zmęczenia, zmniejszać lęki, stres i objawy spadku nastroju, a także hamować procesy starzenia się organizmu, stany zapalne,
Podsumowanie
Wiele adaptogenów wywodzi się z Tradycyjnej Chińskiej Medycyny, choć wcześniej nazywano je inaczej i w inny sposób klasyfikowano. Nie zmienia to faktu, że wiele z właściwości zauważanych przez praktyków TCM na przestrzeni ostatnich tysięcy lat jest obecnie potwierdzanych w rzetelnych badaniach naukowych.
- Liao LY, He YF, Li L, et al. A preliminary review of studies on adaptogens: comparison of their bioactivity in TCM with that of ginseng-like herbs used worldwide. Chin Med. 2018;13:57. Published 2018 Nov 16. doi:10.1186/s13020-018-0214-9