Cynk – co to jest i jakie ma właściwości?
Spośród pierwiastków śladowych niezbędnych dla człowieka, cynk jest drugi pod względem ilości w naszych organizmach, zaraz za żelazem. Uderzająca jest jednak częstość jego niedoboru, ponieważ może się z nim zmagać nawet 25% populacji społeczeństw rozwijających się i niewiele mniej w krajach rozwiniętych. Najważniejsze właściwości cynku obejmują wpływ na odporność na infekcje, stan skóry i na hormony. Cynk to mikroelement, który wiele osób ignoruje konfigurując swoją dietę, a nie jest to słuszne podejście. W tym artykule omówimy sobie, czym dokładnie jest cynk i w jaki sposób nam pomaga. Przeczytaj do końca!
Co to jest cynk?
Cynk to jeden z najważniejszych minerałów śladowych w naszych organizmach. Jest niezbędny to wzrostu i rozwoju organizmu. Jest jedynym metalem, który jest kofaktorem dla więcej niż 300 różnych enzymów. Uczestniczy w wielu procesach leżących u samych podstaw naszego funkcjonowania jak na przykład synteza DNA i metabolizm substancji odżywczych.
W 1963 roku dr Prasad po raz pierwszy udowodnił istnienie niedoboru cynku u człowieka. Odkrył ten stan u pacjentów, którzy zmagali się z hepatosplenomegalią, karłowatością, hipogonadyzmem i zwiększonym ryzykiem infekcji. Od tego czasu wiedza o cynku i jego roli w funkcjonowaniu człowieka zaczęła błyskawicznie ewoluować.
W ciele dorosłego człowieka zawarte jest około 1,4-2,3 gramów jonów cynku. Dziennie mniej więcej 0,1% zapasu musi być odnowione, czyli przyswojone z pożywienia. Około 85% całkowitego zapasu cynku mieści się w mięśniach i kościach. Kolejne 11% mamy w skórze i wątrobie, a cała reszta jest rozsiana po całym organizmie, przy czym względnie spore stężenia są w oczach i prostacie. Większość tego cynku jest związana z białkami.
Biologiczne role cynku dzieli się na 3 kategorie:
- katalizująca
- strukturalna
- regulująca
Rola katalizująca oznacza, że cynk jest niezbędny do działania wielu enzymów. Strukturalna oznacza, że wchodzi w skład wielu bardziej złożonych struktur, najczęściej białkowych i zwiększa ich stabilność. Regulująca oznacza, że poza wcześniej wymienionymi rolami, cynk moduluje dodatkowo neurotransmisję synaptyczną i sygnalizację w komórkach.
Niedobór cynku jest bardzo powszechny w krajach rozwijających się, dotycząc nawet 25% ludności. Przyczyną jest skład diety, który nie jest odpowiednio zbilansowany pod względem stosunku dostarczanego cynku do czynników utrudniających jego przyswajalność (kwas fitynowy). W krajach rozwiniętych częstszymi przyczynami niedoboru cynku są podeszły wiek, źle zbilansowana dieta wegańska, alkoholizm, choroby jelit i wątroby.
Właściwości cynku
Spośród wszystkich pierwiastków śladowych, jakich potrzebujemy dla zdrowia, cynk najprawdopodobniej ma najszersze właściwości. Jego obecność odczuwa wiele różnych układów w naszym organizmie. Poniżej podsumowanie jego wpływu na niektóre parametry zdrowia.
Cynk a odporność
Sprawny układ odpornościowy to jedna z największych zalet odpowiedniej podaży cynku, a często też największa zachęta do jego suplementacji w sezonie jesienno-zimowym. Cynk uznawany jest za kluczowy dla sprawności odpowiedzi immunologicznych.
Cynk odpowiada między innymi za proliferację i różnicowanie komórek odpornościowych. Ma duży wpływ na regulację odpowiedzi immunologicznej, a w postaci wolnej ma też bezpośrednio hamujący wpływ na replikację wielu wirusów.
Suplementy z cynkiem, szczególnie w postaci pastylek do ssania to jedne z nielicznych środków, które mają udokumentowaną skuteczność w skracaniu czasu przeziębienia.
Cynk a męskie hormony
Potrzebujemy cynku dla zachowania sprawnej gospodarki hormonów płciowych. Cynk ma znaczenie i dla mężczyzn, i dla kobiet, jednak u mężczyzn korzyści wydają się szersze.
Ten pierwiastek reguluje stężenia hormonów na dwóch poziomach, działając na produkcję hormonów gonadotropowych w mózgu oraz działając bezpośrednio w jądrach. Ma wpływ i na syntezę androgenów, i na spermatogenezę. Warty wzmianki jest też wpływ na aktywność 5-alfa-reduktazy, czyli enzymu przekształcającego testosteron w dihydrotestosteron (DHT), dzięki czemu cynk hamuje typowo androgenowe dolegliwości.
Cynk a skóra, włosy i paznokcie
Cynk jest bardzo korzystny dla zdrowia skóry. By wspomóc jej kondycję, cynk jest stosowany i doustnie (suplementy i odpowiednio dobrana dieta), i naskórnie w odpowiednich kosmetykach. Niedobór cynku nasila problemy ze skórą i paznokciami, nasila wypadanie włosów oraz utrudnia gojenie się ran. Bardzo duża część publikacji zgłębiających relację pomiędzy cynkiem a skórą skupia się na jego skuteczności w walce z trądzikiem. Są w tym temacie bardzo obiecujące dane.
Stymulacja syntezy kolagenu to kolejna, bardzo przydatna właściwość cynku. Skóra jest organem o jednym z najwyższych stężeń cynku i mocno czerpie z jego właściwości.
Cynk a mózg
Podczas rozwoju i w wieku dorosłym cynk działa jako regulator aktywności synaptycznej i plastyczności neuronów na poziomie komórkowym. Istnieje kilka chorób neurologicznych, na które mogą mieć wpływ zmiany poziomu cynku. Są to m.in. udar, choroby neurodegeneracyjne, urazowe uszkodzenia mózgu i depresja. W związku z tym niedobór cynku może skutkować pogorszeniem funkcji poznawczych i uczenia się oraz wzrostem stresu oksydacyjnego, podczas gdy akumulacja cynku może prowadzić do neurotoksyczności i śmierci komórek nerwowych.
Istnieją przesłanki wskazujące, że w chorobie Alzheimera i innych postaciach neurodegeneracji występuje zaburzony metabolizm cynku. Zachwiana homeostaza cynku bywa nawet wskazywana jako jeden z czynników wpływających na zwiększone ryzyko Alzheimera.
Cynk a tarczyca
Właściwości cynku obejmują wpływ na syntezę TSH, hormonów tarczycy, utrzymanie sprawności ich receptorów, efektywność procesu konwersji T4 do T3 oraz produkcję białek nośnikowych.
Suplementacja cynku jest bardzo popularną praktyką w różnych problemach z tarczycą, szczególnie w przypadkach niedoczynności. Niedobór cynku mógłby wzmagać stres oksydacyjny, atrofię tkanki tarczycy i zmiany zwyrodnieniowe.
Cynk a starzenie się
Jest kilka właściwości, dzięki którym cynk umożliwia nam zdrowsze i łagodniejsze starzenie się. Wśród nich wymienimy:
- kontrolę stresu oksydacyjnego,
- wpływ na proces apoptozy komórek,
- wzmacnianie układu immunologicznego,
- wsparcie funkcji neuroendokrynnych,
- możliwość zachowania lepszych zdolności poznawczych.
Jaki suplement z cynkiem wybrać?
Bardzo dobrą praktyką jest suplementowanie cynku razem z miedzią w proporcji 10:1. Dlaczego? Te dwa minerały wzajemnie „wypychają” swoje zapasy z organizmu. Suplementując je równolegle, można temu zapobiec, nie dopuszczając do zaburzenia równowagi między nimi.
Są nawet gotowe suplementy, które mają takie połączenie w jednej kapsułce. Dzięki temu suplementacja jest wygodniejsza. Przykłady to Apollo’s Hegemony Z-Balance Q i Jarrow Zinc Balance.
Jeśli jednak wiadomo, że potrzebny jest wyłącznie cynk, a uzupełnianie miedzi będzie albo niepotrzebne, albo niepożądane, to najlepiej wybrać monopreparat. Tutaj warto zwrócić uwagę na jego formę, by była dobrze przyswajalna. Świetnym wyborem jest diglicynian cynku, inaczej zwany chelatem cynku.
Warto pamiętać, że obrót cynkiem w organizmie jest dynamiczny i trzeba go uzupełniać codziennie.
Podsumowanie
Niedobór cynku dotyczy znacznej części społeczeństwa. Jego wszechstronność w organizmie wpływa na bardzo szeroki profil negatywnych działań wynikających z tego niedoboru. Od dostępności cynku zależna jest sprawność układu odpornościowego, produkcja testosteronu, praca tarczycy i mózgu, jakość skóry i wiele, wiele więcej. Zdecydowanie warto zwracać uwagę na dobre praktyki dietetyczne, które zmniejszą ryzyko niedoboru cynku oraz ewentualną suplementację tym pierwiastkiem, gdy pojawia się potrzeba.