Homocysteina – co to jest i jakie są jej normy?

Białe i czarne puzzle z napisem homocysteine

19 Cze 2024

Autor: Łukasz Szostko Przeczytano: 157 Komentarze: 0

Żeby monitorować zdrowie układu sercowo-naczyniowego sprawdzamy zazwyczaj poziom cholesterolu i ciśnienie krwi. Homocysteina nie jest tak popularnym markerem, jednak jest na tyle znacząca, że zasługuje na zdecydowanie większy rozgłos. Nadmiar homocysteiny jest mocno toksyczny dla naczyń krwionośnych i może zwiększać ryzyko miażdżycy nawet dwukrotnie. Wysokie poziomy homocysteiny wiązane są również z chorobami neurologicznymi, w tym z chorobą Alzheimera.

Co to jest homocysteina?

Homocysteina to aminokwas siarkowy, który powstaje w organizmie ludzkim w procesie przemiany innego aminokwasu, metioniny. Metionina jest aminokwasem, który dostarczamy do organizmu z dietą, szczególnie spożywając produkty wysokobiałkowe, takie jak mięso, ryby, nabiał i niektóre nasiona. Sama w sobie nie występuje w pożywieniu, lecz jest produktem pośrednim w naturalnych procesach metabolicznych zachodzących w organizmie.

Homocysteina uznawana jest za ważny marker ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Niektórzy uznają ją nawet za bardziej znaczący parametr niż poziom cholesterolu.

Na temat homocysteiny istnieje ogromna ilość publikacji naukowych. Hipoteza homocysteinowa jest głównym tematem branym na tapet, gdy analizowany jest wpływ podaży witamin na układ sercowo-naczyniowy lub nerwowy.

O ile nie występują zaburzenia czynności nerek, wystąpienie hiperhomocysteinemii (nadmiaru homocysteiny) wskazuje, że metabolizm homocysteiny został w jakiś sposób zakłócony i że nadmiar homocysteiny nagromadzonej w komórce jest wydalany do krwi. Zapobiega to toksyczności dla komórki, ale naraża tkankę naczyniową na potencjalnie szkodliwe działanie nadmiaru homocysteiny. Defekt genetyczny jednego z enzymów metabolizujących homocysteinę (na przykład MTHFR lub CBS) lub niedobór żywieniowy jednej, lub więcej witamin biorących udział w metabolizmie homocysteiny może prowadzić do zaburzeń metabolicznych i potencjalnie do hiperhomocysteinemii.

Normy homocysteiny w badaniach laboratoryjnych

Norma stężenia homocysteiny we krwi wynosi od 5 do 15 mikromoli/litr.

Zasadniczo wyniki badania poniżej 15 nie stanowią poważnego powodu do obaw. Wielu specjalistów jednak szacuje, że optymalny poziom dający pełną satysfakcję powinien wynosić mniej niż 10. Nie są to jednak oficjalne wytyczne.

Warto zauważyć, że statystycznie poziomy homocysteiny wzrastają wraz z postępującym wiekiem, a przy tym są wyższe u mężczyzn niż u kobiet.

Przyczyny wzrostu poziomu homocysteiny

Łagodna hiperhomocysteinemia obserwowana na czczo jest zazwyczaj spowodowana łagodnym upośledzeniem szlaku metylacji (tj. niedoborami kwasu foliowego lub witaminy B12, lub termolabilnością reduktazy metylenotetrahydrofolianowej).

Hiperhomocysteinemia po obciążeniu metioniną może być spowodowana zmniejszoną aktywnością beta-syntazy cystationiny lub niedoborem B6.

W pewnym stopniu na poziom homocysteiny wpływają używki, w tym palenie tytoniu i picie kawy. Problematyczne mogą być też leki z grupy antagonistów kwasu foliowego (metotreksat, fenytoina, karbamazepina) oraz antagonistów witaminy B12 (teofilina, azarabina, doustne leki antykoncepcyjne),

Ciężka hiperhomocysteinemia jest spowodowana defektami genetycznymi skutkującymi niedoborem beta-syntazy cystationiny (CBS), reduktazy metylenotetrahydrofolianowej (MTHFR) lub enzymów biorących udział w syntezie metylokobalaminy (aktywna forma witaminy B12) i metylacji homocysteiny.

Mutacja MTHFR jako jedna z przyczyn nadmiaru homocysteiny

W kontekście hiperhomocysteinemii, szczególnie popularnym tematem są mutacje genu MTHFR. Zmiany w tym genie są bardzo popularne. Łagodna, heterozygotyczna forma mutacji może dotyczyć nawet 50% społeczeństwa. Poważnie na poziom homocysteiny wpływają jednak dopiero te cięższe, homozygotyczne mutacje, które dotyczą kilku procent społeczeństwa

Mutacja tego genu osłabia proces metylacji kwasu foliowego, czyli doprowadzania go do postaci aktywnej. Właśnie ta aktywna, metylowana forma kwasu foliowego jest potrzebna, by remetylować homocysteinę i przywracać ją do obiegu cyklu metioninowego.

Mutacja CBS jako hamulec dla ścieżki transsulfuracji

Mutacje genu kodującego beta-syntazę cystationiny to problem znany od dawna, studiowany wcześniej niż problemy z MTHFR. Gdy występuje mutacja CBS, to wzrosty homocysteiny są bardziej wrażliwe na zwiększoną podaż metioniny. W normalnych warunkach cykl metioniny podlega świetnej samoregulacji i doskonale sobie radzi ze zmienną podaż metioniny. Jednak gdy gen CBS nie działa odpowiednio, to sytuacja się komplikuje i dieta wysokobiałkowa może utrudniać obniżanie homocysteiny.

Skutki podwyższonego poziomu homocysteiny

Gdy stężenie homocysteiny przekracza 15, to mówimy o hiperhomocysteinemii. Takie stężenia zwiększają ryzyko tworzenia się blaszek miażdżycowych. Podwyższony poziom homocysteiny wiąże się ze zwiększoną częstością chorób sercowo-naczyniowych, mózgowo-naczyniowych i zakrzepowo-zatorowych.

Wysoka homocysteina może wskazywać też na niedostateczną dostępność S-adenozylometioniny (SAMe), a to bardzo wszechstronna cząsteczka, która kontroluje ogromną ilość procesów w ustroju. Jest głównym donorem grup metylowych do wszelkich procesów metylacji. Odpowiada za metylację DNA, RNA i białek. W ten sposób uczestniczy w procesach produkcji energii, neuroprzekaźników, kontroli aktywności genów i wielu innych, ważnych procesach.

Homocysteina a miażdżyca

Najsilniejsze powiązanie zauważamy bez wątpienia między homocysteiną a ryzykiem miażdżycy. Nadmiar homocysteiny sprzyja miażdżycy poprzez zwiększenie stresu oksydacyjnego, pogorszenie funkcji śródbłonka i indukcję zakrzepicy.

W kontekście wpływu na zdrowie naczyń krwionośnych homocysteiną zaczęto się interesować już ponad 50 lat temu. Punktem kulminacyjnym było opublikowanie w 1995 r. metaanalizy aż 27 badań z udziałem ponad 4000 pacjentów. Wyciągnięto wtedy wniosek, że homocysteina jest niezależnym, stopniowanym czynnikiem ryzyka choroby miażdżycowej. Wzrost całkowitego poziomu homocysteiny w osoczu o 5 µM wiąże się z 60% wzrostem ryzyka choroby niedokrwiennej serca u mężczyzn i 80% u kobiet.

Grafika przedstawiająca przekrój żył człowieka pod lupą

Homocysteina a Alzheimer

Po miażdżycy drugim najważniejszym czynnikiem jest wpływ homocysteiny na zaburzenia neurologiczne, w tym ryzyko Alzheimera i innych form demencji.

Szkodliwość homocysteiny dla mózgu i jego sprawności wynika z kilku mechanizmów. Wśród nich można wymienić:

nasilanie stresu oksydacyjnego,
hamowanie reakcji metylacji,
zwiększenie uszkodzeń DNA,
neurotoksyczność prowadzącą do śmierci komórek nerwowych.

Skutki tych działań w dużej mierze pokrywają się z tym, co według aktualnej wiedzy uznajemy za podstawy rozwoju choroby Alzheimera:

akumulacja beta-amyloidu,
hiperfosforylacja tau,
atrofia tkanki mózgowej,
upośledzenie krążenia mózgowo-naczyniowego.

Stężenia homocysteiny nawet będące w zakresie normy laboratoryjnej (14 mikromoli/litr), czyli niekwalifikujące się jako hiperhomocysteinemia, mogą zwiększać ryzyko choroby Alzheimera nawet dwukrotnie.

Badanie homocysteiny – informacje praktyczne

Do badania trzeba się przygotować. Tak jak przy większości badań krwi, trzeba być na czczo. Zalecane jest 13-14 godzin bez posiłku. Jest to konieczne, by wykluczyć wzrost homocysteiny przez świeżą dostawę metioniny z posiłku. Dobrze jest jednak napić się wody, ta jest zawsze dozwolona.

Jeśli zastanawiasz się, ile kosztuje badanie homocysteiny, to należy nastawić się na wydatek od 50 do 100 zł, zależnie od laboratorium. Można je wykonać w dowolnym laboratorium medycznym. Na wyniki badania czeka się zazwyczaj kilka dni.

Podsumowanie

Homocysteina jest ważnym wskaźnikiem nie tylko ryzyka miażdżycy, ale też zdrowia mózgu i ogólnego stanu zdrowia. Problemy, które wpływają na wzrost homocysteiny, mają rozległy wpływ na funkcjonowanie całego ustroju. Zdecydowanie warto co jakiś czas profilaktycznie sprawdzić poziom homocysteiny we krwi, by w razie potrzeby można było szybko i sprawnie zareagować.