Koenzym Q10 – co to jest i jakie ma właściwości?
Przeciwutleniacze cieszą się dobrą sławą, ponieważ coraz większa część społeczeństwa zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest kontrola stresu oksydacyjnego. Koenzym Q10 jest jednym z najciekawszych i najbardziej uniwersalnych przeciwutleniaczy, który jednocześnie kontroluje proces produkcji energii w mitochondriach.
Koenzym Q10 najchętniej stosowany jest dla wsparcia zdrowia serca, mózgu, mięśni i układu odpornościowego, jednak świetnie nadaje się też do ogólnej profilaktyki zdrowotnej. W tym artykule przeanalizujemy dokładnie czym jest koenzym Q10, jakie ma właściwości i w czym może pomóc jego suplementacja. Przeczytaj do końca!
- Czym jest koenzym Q10?
- Rodzaje koenzymów Q10
- Właściwości koenzymu Q10 dla człowieka
- Kiedy występują niedobory koenzymu Q10?
- Suplementacja Q10 i dawkowanie
- Źródła Q10 w diecie
- Podsumowanie
Czym jest koenzym Q10?
Koenzym Q10 (CoQ10), znany również jako ubichinon, to organiczny związek chemiczny z grupy chinonów, który występuje w mitochondriach komórek zwierzęcych i roślinnych. Endogennie wytwarzamy go z tyrozyny, a w procesie tym uczestniczy aż 8 witamin. Rozpuszcza się w tłuszczach i ma działanie podobne do witamin, choć nie spełnia definicji witaminy.
Jest wydajnym przeciwutleniaczem. Pełni kluczową funkcję w procesie oddychania komórkowego i produkcji energetycznych cząsteczek ATP. Z tego powodu największe stężenia koenzymu Q10 występują w tkankach o wysokim zużyciu energii, takich jak serce, nerki, wątroba i mięśnie. W organizmie zdrowego człowieka całkowita zawartość koenzymu Q10 wynosi zazwyczaj od 0,5 do 1,5 g.
Koenzym Q10 jest popularnym składnikiem suplementów diety i kosmetyków. Jest wręcz jednym z najpopularniejszych suplementów diety na świecie, za olejem rybim i multiwitaminami. Nie powinno to dziwić, gdyż Q10 działa u podstaw i ma masę właściwości zdrowotnych, wpływając na wiele niezakaźnych dolegliwości.
Rodzaje koenzymów Q10
Wyżej pisaliśmy głównie o ubichinonie (utleniony koenzym Q10), jako podstawowej formie koenzymu Q10. Zarówno w ustroju, jak i w suplementach diety występuje także jego bardziej zaawansowana, aktywna forma – ubichinol (zredukowany koenzym Q10).
W suplementach diety zazwyczaj występuje ubichinon, ponieważ jego koszt pozyskania jest niższy, a u wielu ludzi i tak jest z odpowiednią sprawnością przekształcany do aktywnej formy. Sprawność procesu aktywacji koenzymu Q10 spada z wiekiem, dlatego im człowiek jest starszy, tym może osiągnąć większą korzyść ze zmiany ubichinonu na ubichinol.
Właściwości koenzymu Q10 dla człowieka
Jest to jedna z substancji, które są nam niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Ze względu na bardzo uniwersalne działanie koenzymu Q10 i występowanie we wszystkich tkankach, jego właściwości wpływają na dosłownie cały organizm.
Wpływ na serce i układ krążenia
Serce to jeden z głównych „magazynów” koenzymu Q10. Gdy zaczyna go brakować, serce na pewno to odczuje, a my razem z nim. Ciągłe pompowanie krwi 24/7 to ciężkie zadanie wymagające odpowiedniego zaopatrywania w energię, a do tego Q10 jest niezbędny.
W wielu publikacjach naukowych koenzym Q10 określany jest jako substancja o dużym potencjale dla zmniejszania ryzyka zaburzeń pracy układu sercowo-naczyniowego. Stres oksydacyjny i zaburzenia pracy mitochondriów to znaczące czynniki w patogenezie chorób tego układu. Potencjalne korzyści dotyczą także wpływu na ciśnienie i zmiany miażdżycowe. Mając to na uwadze, koenzym Q10 faktycznie może zdziałać dużo dobrego.
Wpływ na mózg i choroby neurodegeneracyjne
Profil działania koenzymu Q10 bardzo sprzyja zdrowiu mózgu, a szczególnie jego ochronie przed różnego rodzaju uszkodzeniami. Wiele badań przedklinicznych wskazuje na neuroprotekcyjne właściwości koenzymu Q10. Mózg konsumuje bardzo dużo energii – nawet 20% zapotrzebowania energetycznego organizmu, pomimo tego, że jego masa to zaledwie 2% całkowitej masy ciała.
Rola koenzymu Q10 w procesie produkcji ATP jest dla mózgu nieoceniona. Bardzo ważny jest też fakt działania przeciwutleniającego, ponieważ uszkodzenia wyrządzane przez wolne rodniki to poważny czynnik ryzyka dla układu nerwowego.
Wpływ na układ odpornościowy
Na działanie układu odpornościowego koenzym Q10 może wpływać, regulując procesy zapalne m.in. poprzez:
- wpływ na ekspresję odpowiednich genów,
- regulację pH w lizosomach,
- pokrycie potrzeb energetycznych dla aktywacji immunologicznej,
- ochronę komórek fagocytarnych przed samozniszczeniem.
Dobrze poznany jest wpływ Q10 na odporność sportowców, która często jest szargana przez częste, długotrwałe i ciężkie treningi, które są dla organizmu stresem. W kilku badaniach klinicznych zauważono, że suplementacja koenzymem Q10 może wspomóc układ odpornościowy i zmniejszyć ryzyko infekcji górnych dróg oddechowych u intensywnie trenujących osób.
Kiedy występują niedobory koenzymu Q10?
Różne czynniki mogą powodować niedostateczną dostępność koenzymu Q10. Mogą to być uwarunkowania genetyczne, podeszły wiek, a także leczenia statynami, czyli lekami obniżającymi poziom cholesterolu.
Statyny mogą zmniejszać stężenie CoQ10, ponieważ inhibitory reduktazy HMG-CoA hamują wytwarzanie mewalonianu, który jest nie tylko prekursorem cholesterolu, ale także koenzymu Q10. Niestety niewiele osób wdraża suplementację koenzymem Q10 podczas leczenia statynami, a mogłoby to być sposobem na ograniczenie skutków ubocznych i utrzymanie optymalnego zdrowia.
Niedobory CoQ10 zauważano w różnych stanach, w których stres oksydacyjny odgrywa znaczącą rolę, takich jak choroby neurodegeneracyjne, cukrzyca, nowotwory i choroby układu krążenia.
Braki Q10 będą najsilniej manifestowane przez organy z dużą gęstością mitochondriów, gdzie naturalnie występuje go najwięcej. Z tego względu niedoborom Q10 często towarzyszą miopatie i neuropatie.
Suplementacja Q10 i dawkowanie
Za optymalną dawkę dla profilaktyki w większości przypadków uznaje się 90-100 mg koenzymu Q10 dziennie. Ogółem jednak stosowane są dawki od 30 do 400 mg dziennie. W ekstremalnych, medycznych przypadkach stosowane są protokoły z wyższym dawkowaniem, nawet do 1200 mg dziennie.
Zalecane jest przyjmowanie koenzymu po posiłkach, by osiągnąć jak najlepszą przyswajalność. Mile widziany jest też dodatek tłuszczu w posiłku. Duże dawki dzienne warto dzielić na mniejsze porcji i przyjmować kilka razy, by zmaksymalizować korzyści.
Różne postaci suplementów
Q10 może występować w przeróżnych formach. Często są to kapsułki twarde, ale zdarzają się też tabletki, softgele z wypełnieniem tłuszczowym, czy też forma płynna.
Koenzym Q10 ogółem ma też dość kiepską stabilność i małą biodostępność w podstawowej postaci, dlatego zdarzają się suplementy z dodatkami mającymi zwiększyć przyswajalność lub w wyprodukowane w konkretnej technologii. Przykłady to liposomalny koenzym Q10 lub dodatek piperyny ekstrahowanej z owoców czarnego pieprzu.
Skutki uboczne koenzymu Q10
Suplementacja koenzymu Q10 uznawana jest za bardzo bezpieczną. Poważne skutki uboczne nie są zauważane nawet przy wysokich dawkach. Przy mega dawkach zauważane były sporadycznie jedynie delikatne dolegliwości takie jak niestrawność, co mogło wynikać ze zwiększonej ilości tłuszczowego nośnika.
Źródła Q10 w diecie
W niewielkich ilościach Q10 zawarty jest w dużej ilości produktów spożywczych. Występuje w wielu owocach, warzywach i zbożach w stężeniach od 1 do 10 mg na kg.
Najbogatszymi źródłami CoQ10 (10 do 50 mg/kg) w diecie są:
- mięso,
- ryby,
- orzechy,
- niektóre oleje.
W celu zwiększenia podaży Q10 z produktów spożywczych preferowanymi produktami będą podroby, szczególnie serca i wątroby. Te zwierzęce organy mogą zawierać od 30 do nawet 200 mg na kg.
Statystycznie dziennie spożywamy po kilka mg koenzymu Q10 w standardowej diecie.
Podsumowanie
Koenzym Q10 jest multifunkcjonalnym przeciwutleniaczem, szczególnie istotnym dla organów pochłaniających największe zasoby energii: serca, mózgu, mięśni, nerek, wątroby. Działając w mitochondriach, dba o zachowanie płynnych dostaw energii dla komórek, a jest to krytyczny parametr dla zdrowia całego organizmu. W suplementacji Q10 ma zastosowanie zarówno w ogólnej profilaktyce, jak i w ramach wsparcia organizmu w konkretnych zaburzeniach. Szczególne korzyści zauważać będą osoby starsze, sportowcy oraz osoby z chorobami, przy których udokumentowane jest obniżenie dostępności koenzymu Q10.