Kwas foliowy a układ krwionośny – jakie są zależności?

Pojęcie kwasu foliowego najczęściej pada w odniesieniu do ciąży lub leczenia anemii. Prawda jest jednak taka, że witamina B9 kontroluje jeden z najważniejszych cykli komórkowych w ludzkim organizmie. Jej niedobór to prosta droga do licznych i ciężkich zaburzeń. Z tego artykułu dowiesz się, jak kwas foliowy wpływa na układ krwionośny, w jakich produktach spożywczych występuje oraz jakie jego formy można suplementować.

Czym jest kwas foliowy?

Kwas foliowy (eng. folic acid) to określenie witaminy B9. Folic nawiązuje do łacińskiego folium, słowa znaczącego ‘liść’. Jest to nawiązanie do pierwszego źródła, z którego wyekstrahowano witaminę B9 w 1941 roku, czyli liści szpinaku. W ramach witaminy B9 wyszczególnić można kilka substancji, które zbiorczo nazywamy folianami. Owych folianów potrzebujemy w organizmie głównie w ramach cyklu kwasu foliowego i metioniny. Warunku je on metylację wielu ważnych dla nas substancji, pośrednio uczestnicząc w produkcji kwasów nukleinowych, DNA i RNA, białek, lipidów, kreatyny, neuroprzekaźników i wielu innych molekuł.

Foliany dostarczamy z pożywienia, ale są też syntetyzowane przez bakterie jelitowe i adsorbowane z okrężnicy. Geny zaangażowane w biosyntezę kwasu foliowego znaleziono w genomach 512 drobnoustrojów jelitowych z rodzajów Bacteroidetes, Fusobacteria, Proteobacteria, Actinobacteria.

Niedobór witaminy B9

Niedobór folianów jest dość powszechny i wynika z niedoborowej diety lub zaburzonego wchłaniania, spożywania alkoholu, otyłości lub niewydolności nerek. Ze względu na powszechność niedoborów i powagę problemów, jakie one powodują, zaczęto wzbogacać wiele produktów spożywczych (np. płatki śniadaniowe) kwasem foliowym, w ramach ochrony zdrowia publicznego.

By minimalizować ryzyko niedoboru tej witaminy, należy dbać o zdrowy jadłospis, który uwzględnia naturalne źródła kwasu foliowego. Są to przede wszystkim zielone warzywa liściaste (szpinak, sałata), brokuły, szparagi, drożdże i grzyby, podroby (wątróbka i nerki), produkty pełnoziarniste, awokado, strączki, pomidory.

Zasadniczo źródeł tej witaminy jest wiele, a najważniejszą zasadą powinno być przestrzeganie zróżnicowanej i nisko przetworzonej diety.

W niektórych przypadkach dodatkowa suplementacja witaminą B9 jest potrzebna. Są to m.in. przypadki niedokrwistości megaloblastycznej, czy też niektóre zaburzenia neurologiczne. Zalecane jest też rutynowe przyjmowanie suplementów z B9 przez kobiety w wieku reprodukcyjnym, ze względu na krytyczną rolę dla rozwoju płodu w przypadku ewentualnej ciąży.

Znaczenie kwasu foliowego dla układu krwionośnego

Witaminy B9 bez wątpienia potrzebujemy dla zdrowego krążenia i utrzymania właściwych parametrów morfologii krwi. Przejdźmy jednak do konkretów.

Kwas foliowy a produkcja krwinek

Foliany pomagają w prawidłowej produkcji krwi. Niedobór kwasu foliowego hamuje syntezę białek i nukleotydów potrzebnych do syntezy RNA/DNA, a to ma konsekwencje dla szybko dzielących się tkanek. W ten sposób brak kwasu foliowego przyczynia się do rozwoju anemii megaloblastycznej. W kuracji tego typu niedokrwistości standardowo stosuje się połączenie witamin B9 z B6 i B12.

Kwas foliowy a homocysteina

Homocysteina to bardzo ważny i praktyczny marker ryzyka chorób układu krążenia. Jej nadmiar we krwi sugeruje problemy w przebiegu tzw. cyklu metioniny, który zazębia się z cyklem kwasu foliowego. Homocysteina jest czynnikiem prozapalnym i jej nadmiar rozpala stany zapalne w naczyniach krwionośnych, zwiększając ryzyko m.in. miażdżycy.

Kwas foliowy po konwersji w ustroju do jego aktywnej formy (5-MTHF), stanowi donor grupy metylowej w procesie remetylacji homocysteiny. W uproszczeniu – homocysteina przyjmuje grupę metylową z witaminy B9 i konwertuje w metioninę. Dzięki temu metionina wraca do obiegu i cykl metylacyjny może nadal sprawnie się obracać.

Kwas foliowy najczęściej w towarzystwie witamin B6 i B12 to standardowe narzędzie terapeutyczne dla osób z nadmiarem homocysteiny (hiperhomocysteinemia). Jego suplementacja ma szczególne znaczenie u osób, które mają stwierdzony polimorfizm genu MTHFR, który predysponuje do większej akumulacji homocysteiny. W takich przypadkach dobrą praktyką jest suplementacja metylowanej formy folianu.

Dodatkowo kwas foliowy uczestniczy w regeneracji tetrahydrobiopteryny, która jest niezbędnym kofaktorem w procesie produkcji tlenku azotu. Tlenek azotu jest hormonem gazowym, który rozluźnia mięśnie gładkie naczyń krwionośnych. Dzięki temu naczynia się rozszerzają, a krążenie krwi zyskuje na efektywności.

Kwas foliowy jest jedną z form witaminy B9

Choć zazwyczaj określenia ‘kwas foliowy’ i ‘witamina B9’ traktujemy jako synonimy, to jest to jedynie uproszczenie. W rzeczywistości w obrębie definicji witaminy B9 można znaleźć kilka substancji, zbiorczo nazwanych folianami.

Poniżej krótkie opisy 3 folianów, które można znaleźć w suplementach diety.

Kwas foliowy – a konkretniej mówiąc kwas pteroilomonoglutaminowy to syntetyczna forma witaminy B9. Nieaktywna, ale bardzo tania. Bywa problematyczna u osób z polimorfizmem genu MTHFR (powszechne zaburzenie).

Metylofolian – (eng. m_ethylfolate_), czyli 5-metylotetrahydrofolian to metylowana forma witaminy B9. Ten wariant to forma aktywna, która jest gotowa do działania w organizmie. W suplementach metylofolian znajdziemy w formach soli glukozaminowych (np. Quatrefolic) lub soli wapniowych. Ta forma jest polecana osobom ze stwierdzonym polimorfizmem w genie MTHFR.

Kwas folinowy – (eng. folinic acid), czyli 5-formylotetrahydrofolian to niszowa forma, której poszukują osoby, które stronią od najprostszej, syntetycznej formy, a jednocześnie nie mogą dostarczać nadmiernej ilości grup metylowych. Stosuje się go także do niwelowania toksyczności leków takich jak metotreksat.