Nootropy – co to są i jakie mają właściwości?
W pewnym momencie każdy marzył o tym, by stać się bardziej inteligentnym, szybciej myśleć i mieć lepszą pamięć. Czy to do nauki, pracy, czy po prostu do codziennego funkcjonowania, zdolność do skupienia, pamiętania i szybkiego przyswajania nowych informacji jest nieoceniona. Obecnie na rynku dostępne są produkty, które obiecują różne kombinacje tych korzyści. Chodzi o tzw. nootropiki. Przy pierwszym kontakcie z tematem nootropików można się pogubić. Jest to bardzo zróżnicowana grupa substancji o różnych mechanizmach działania, skutkach i sposobach stosowania. W tym artykule poznasz podstawowe informacje o działaniu nootropików, różnicach między naturalnymi a syntetycznymi nootropami, oraz dowiesz się, jakie warto stosować przez początkujących.
- Czym są nootropy?
- Kiedy warto stosować nootropy?
- Nootropy naturalne i syntetyczne
- Na jakie nootropy warto zwrócić uwagę na początku?
- Czy nootropy są bezpieczne?
- Czy stosowanie nootropów jest legalne?
Czym są nootropy?
Nootropy to substancje, które pomagają wyciągnąć większe możliwości z pracy mózgu. Potocznie nazywane są też „Smart drugs”, choć w zakres definicji smart drugs można wciągnąć więcej substancji, z czego nie wszystkie można uznać za nootropy. Z założenia nootropy mają w bezpieczny sposób wspomagać pracę mózgu, poprawiając pamięć i zdolność do skupienia uwagi, a przy tym chronić mózg przed zagrożeniami.
Pierwotnie nootropy stosowano wyłącznie do leczenia zaburzeń poznawczych i chorób neurologicznych. W takich przypadkach ich skuteczność jest największa. Z czasem potencjał wspomagania mózgu zainteresował również ludzi zdrowych. Obecnie nootropy bez recepty to szybko rozwijająca się gałąź rynku suplementów diety, stale zyskująca nowe zainteresowanie.
Zastanawiasz się, w jaki sposób nootropy wspomagają pracę mózgu? Jest kilka potencjalnych mechanizmów:
- nasilenie metabolizmu energetycznego w mózgu,
- poprawa wychwytu tlenu przez neurony;
- wzmocnienie szlaków cholinergicznych;
- interakcję z receptorami układu glutaminianu;
- wpływ na przekaźniki wewnątrzkomórkowe;
- stymulacja metabolizmu fosfolipidów;
- poprawa krążenia krwi w mózgu;
- ochrona przed neurotoksycznością różnych substancji i zjawisk;
- kontrola stresu oksydacyjnego i stanów zapalnych w mózgu.
Z drugiej strony, nootropy raczej nie działają poprzez bezpośrednie zwiększanie wyrzutu neuroprzekaźników lub aktywację ich receptorów, a przynajmniej nie powinno to być ich główne działanie.
Kiedy warto stosować nootropy?
Po substancje nootropowe warto sięgnąć szczególnie:
- w okresie intensywnej nauki;
- podczas wykonywania pracy o dużej odpowiedzialności;
- w podeszłym wieku, by zmniejszyć tempo spadku funkcji poznawczych;
- w okresach nasilonego zmęczenia psychologicznego;
- w okresie krótkotrwałego, ale silnego zwiększenia intensywności pracy umysłowej;
- podczas rekonwalescencji po wyjściu z problemów neurologicznych.
Nootropy naturalne i syntetyczne
Naturalne nootropy to najczęściej standaryzowane ekstrakty konkretnych roślin lub grzybów. Mogą to być ekstrakty o szerokim spektrum substancji aktywnych albo bardziej precyzyjne ekstrakty, w których zawarte jest aż 98-99% jednej konkretnej substancji aktywnej.
Syntetyczne nootropy to zazwyczaj po prostu leki neurologiczne lub psychiatryczne. Najstarszym i flagowym nootropem jest piracetam, czyli lek neurologiczny opracowany przez Cornelieu E. Giurgea, który de facto jest też twórcą pojęcia nootropic. Wzorując się piracetamem, opracowywano następnie bardziej zaawansowane substancje o zbliżonej strukturze, nazywane zbiorczo racetamami. Bardzo popularnym, syntetycznym nootropem jest też modafinil, który jest lekiem na narkolepsję hamującym zmęczenie i senność. Inne syntetyczne nootropy to noopept, sunifiram, winpocetyna, nicergolina, pyritinol.
Te naturalne nootropy są zazwyczaj dużo bezpieczniejsze. Mają mniej skutków ubocznych i znacznie ciężej jest przesadzić z dawkami. Są lepszym wyborem dla osób, które chcą ogólnie wspomóc funkcjonowanie mózgu i wdrożyć profilaktykę zdrowotną dla tego cennego organu. Nootropy syntetyczne z kolei mają zazwyczaj bardziej precyzyjne działanie i mogą się lepiej sprawdzać w przypadkach klinicznych.
Na jakie nootropy warto zwrócić uwagę na początku?
- L-Teanina + Kofeina – jest to energetyzujące połączenie, które pozwala uzyskać lepsze skupienie i łatwość przetwarzania informacji, niż po samej kofeinie. Doskonały mix do stosowania doraźnego.
- Alpha GPC – nootropowa forma choliny. Działa na pamięć i koncentrację. Można stosować doraźnie lub codziennie, w zależności od potrzeb.
- Hupercyna A – zwiększa dostępność acetylocholiny i działa aż kilkanaście godzin. Przydatna, gdy potrzeba stabilnego boostu kognitywnego na cały dzień.
- Bacopa monnieri – roślinny nootropik i adaptogen do stosowania na co dzień. Poza poprawą pamięci może łagodzić stres i niepokój.
- Rhodiola rosea – energetyzujący adaptogen, który wpływa na działanie neuroprzekaźników odpowiadających za motywację i jasność myślenia.
- Żeń-szeń – jeden z najpopularniejszych adaptogenów, znany z właściwości hamujących zmęczenie i zwiększających witalność.
Czy nootropy są bezpieczne?
Z założenia substancje, które faktycznie spełniają definicję środka nootropowego, powinny być bezpieczne dla zdrowej osoby. Zawsze jednak trzeba zwracać uwagę na indywidualne uwarunkowania, czy też np. potencjalne interakcje z przyjmowanymi lekami. Na niektóre z nootropów trzeba uważać, gdy ma się problemy np. z nadciśnieniem, krzepliwością krwi, lub historię epizodów psychoz lub manii.
Największej ostrożności wymagają substancje, które są nazywane smart drugs, ale nie spełniają definicji nootropów. One mogą powodować szkody, szczególnie gdy są nadużywane – stosowane w zbyt dużych dawkach lub zbyt długo. Mowa głównie o silnych stymulantach na receptę. Szczególnie popularne w USA jest stosowanie off-label (lub wręcz pozyskiwanie nielegalnie) leków na AHDH, takich jak Adderall (mieszanka soli amfetaminy) lub Concerta (metylofenidat).
Czy stosowanie nootropów jest legalne?
Wszystko zależy od substancji. Nootropami mogą być zarówno zioła do zaparzania dostępne w wielu sklepach dla każdego, jak i kontrolowane leki na receptę, do których ciężko jest uzyskać dostęp. Niektóre nootropy na receptę są łagodne i fakt wydawania ich z zalecenia lekarza jest jedynie utrudnieniem w dostępie. Niektóre smart drugs natomiast są klasyfikowane jako substancje narkotyczne i nawet jeśli pomimo wydawania na receptę uda się zdobyć do nich dostęp, to sam fakt posiadania takiego leku bez wskazań medycznych jest karalny.
Abstrahując od tematu legalności, dla niektórych sam fakt możliwości stosowania pigułek poprawiających zdolności mózgu budzi wątpliwości etyczne. Niektórzy podchodzą do tego tematu podobnie jak do dopingu w sporcie. Jest to jednak kwestia wyłącznie osobistego światopoglądu.