Probiotyki - jak wpływają na organizm?

Podkreślenie znaczenia mikrobioty przewodu pokarmowego w zachowaniu zdrowia oraz w patogenezie licznych chorób przewlekłych (np. nieswoistych zapaleń jelit, zespołu jelita drażliwego, zaburzeń psychiatrycznych) sprawia, że jej modyfikacje cieszą się obecnie olbrzymim zainteresowaniem. Na skład mikrobiomu jelitowego znaczący wpływ wywierają: probiotyki, prebiotyki, synbiotyki, antybiotyki oraz przeszczepienie (transfer) mikrobioty przewodu pokarmowego.

• Czym są probiotyki?
• Probiotyki – właściwości
• Probiotyki – zastosowanie
• Probiotyki – czy są bezpieczne?
• Probiotyki – kiedy mogą szkodzić?

Czym są probiotyki?

Probiotyki to żywe drobnoustroje, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt zdrowotny w organizmie gospodarza. Do mikroorganizmów o działaniu probiotycznym należą w szczególności bakterie odpowiedzialne za produkcję kwasu mlekowego z rodzajów Lactobacillus (np. Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei, Lactobacillus reuteri, Lactobacillus rhamnosus) oraz Bifidobacterium (np. Bifidobacterium animalis, Bifidobacterium infantis, Bifidobacterium longum, Bifidobacterium breve). Warto nadmienić o tym, że w kwietniu 2020 roku zmieniła się taksonomia mikroorganizmów należących historycznie do rodzaju Lactobacillus i obecnie stosuje się następujące nazwy dla kilku wymienionych wcześniej szczepów: Lacticaseibacillus casei, Limosilactobacillus reuteri, Lacticaseibacillus rhamnosus. Pozostałe drobnoustroje, które tradycyjnie zaliczamy do probiotyków to drożdżaki Saccharomyces boulardii.

Probiotyki – właściwości

Koniecznie warto podkreślić, że właściwości probiotyków są w głównej mierze szczepozależne. Oznacza to, że wyniki eksperymentów przeprowadzonych z określonym szczepem nie mogą być przedstawiane jako wiarygodny dowód skuteczności innych, niepoddanych weryfikacji szczepów bakterii probiotycznych. Jak wspomniano wcześniej, nie ma jednego, wspólnego dla wszystkich sposobu działania probiotyków, natomiast możemy ogólnie wyróżnić trzy główne ich mechanizmy działania:

1. Wspólne dla wielu rodzajów: wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, wpływ na pasaż jelitowy, ochrona przed kolonizacją, normalizacja mikrobiomu, konkurencja z mikroorganizmami chorobotwórczymi, wpływ na zwiększoną wymianę enterocytów (tj. komórek nabłonka jelita cienkiego).

2. Wspólne dla poszczególnych gatunków bakterii: stabilizacja bariery jelitowej, produkcja witamin (B1, B7, B9 i K), metabolizm soli kwasów żółciowych, bezpośredni antagonizm, aktywność enzymatyczna, neutralizacja karcynogenów (tj. zewnętrznych czynników rakotwórczych).

3. Swoiste dla poszczególnych szczepów: działanie endokrynne, działanie neurogenne, modulacja odpowiedzi immunologicznej, wytwarzanie swoistych substancji bioaktywnych.

Probiotyki – zastosowanie

Wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego z 2020 roku dotyczące stosowania probiotyków w wybranych chorobach przewodu pokarmowego sugerują suplementację następującymi szczepami bakterii probiotycznych (uwzględnione zostały tylko i wyłącznie te obecnie dostępne w Polsce):

• Saccharomyces boulardii_ w celu zapobiegania zakażeniu patogenem
  Clostridium difficile u dorosłych i dzieci przyjmujących antybiotyki.
• Kombinacja 8 szczepów bakterii probiotycznych (L. paracasei DSM
  24733, L. plantarum DSM 24 730, L. acidophilus DSM 24735, L.
  delbrueckii subsp. bulgaricus DSM 24734, B. longum DSM 24736, B.
  infantis DSM 24737, B. breve DSM 24732, S. thermophilus DSM 247) u
  dorosłych i dzieci w leczeniu zapalenia błony śluzowej zbiornika
  jelitowego (pouchitis).
• L. rhamnosus GG ATCC 57103 oraz L. reuteri DSM 17938 w celu
  zapobiegania martwiczemu zapaleniu jelit (NEC) u wcześniaków.

Z kolei aktualne wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii z 2018 roku sugerują zastosowanie pojedynczych szczepów bakterii probiotycznych lub mieszanek szczepów probiotyków przebadanych pod kątem skuteczności w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego (IBS) w celu złagodzenia zarówno objawów ogółem, jak i wzdęcia brzucha oraz biegunki. Wśród zalecanych dostępnych obecnie w Polsce wymienia się:

• Bifidobacterium infantis_ 35 624
• Lactiplantibacillus plantarum_ 299v
• Saccharomyces boulardii_ CNCM I-745

Probiotyki – czy są bezpieczne?

Probiotyki ogólnie uważa się za bezpieczne i dobrze tolerowane, czego dowodem jest przyznanie im przez Amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA) statusu GRAS (z ang. Generally Recognized As Safe – powszechnie uznawane za bezpieczne), a w krajach Unii Europejskiej statusu „uznanego domniemania bezpieczeństwa” (z ang. Qualified Presumption of Safety - QPS). Generalnie uważa się, że jakość probiotyków, które zarejestrowane są jako lek bądź preparat farmaceutyczny jest zdecydowanie lepsza, aniżeli jakość zarejestrowanych jako suplementy diety. Na rynku dostępne są preparaty jednoskładnikowe oraz wieloskładnikowe, jednakże nie ma jednoznacznych dowodów na to, że korzystanie tylko i wyłącznie z preparatów wieloszczepowych przyniesie o wiele większe korzyści zdrowotne i terapeutyczne niż te, które wynikają ze stosowania preparatów jednoszczepowych.

Probiotyki – kiedy mogą szkodzić?

Przy obecnym stanie wiedzy niewątpliwie należy zachować szczególną ostrożność podczas wprowadzania ewentualnej probiotykoterapii u wcześniaków, pacjentów z deficytem odporności oraz u ciężko chorych w stanie krytycznym leczonych na oddziale intensywnej opieki medycznej oraz tych z cewnikiem wprowadzonym do dużych żył. Czynnikiem ryzyka wystąpienia działań niepożądanych wynikających ich stosowania, może być także podawanie preparatów zawierających szczepy probiotyczne przez jejunostomię. W fachowej literaturze opisano również kilkadziesiąt przypadków fungemii u osób otrzymujących Saccharomyces boulardii oraz bakteriemii u osób otrzymujących bakterie probiotyczne. W świetle aktualnych dowodów naukowych uważa się jednak, że ryzyko infekcji bakteriami jest w zasadzie znikome, a spożycie wysokiej jakości preparatów farmaceutycznych zawierających probiotyki u zdrowych osób dorosłych jest całkowicie bezpieczne.

• Szajewska H.: Probiotyki – aktualny stan wiedzy i zalecenia dla
  praktyki klinicznej. Med. Prakt., 2017; 7-8: 19–37.
• Rondanelli M, Faliva MA, Perna S, et al.: Using probiotics in
  clinical practice: Where are we now? A review of existing
  meta-analyses. Gut Microbes. 2017 Nov 2;8(6):521-543.
• Khalesi S, Bellissimo N, Vandelanotte C, et al.: A review of
  probiotic supplementation in healthy adults: helpful or hype? Eur J
  Clin Nutr. 2019 Jan;73(1):24-37.
• Stavropoulou E, Bezirtzoglou E.: Probiotics in Medicine: A Long
  Debate. Front Immunol. 2020 Sep 25;11:2192.
• Szajewska H.: Rola probiotyków w profilaktyce i leczeniu chorób
  przewodu pokarmowego według aktualnych wytycznych. Med. Prakt., 2021;
  1: 44–53.