Wapń w organizmie człowieka - dlaczego jest taki ważny?
Wapń jest niezwykle ważnym składnikiem mineralnym w organizmie człowieka, występującym głównie w kościach i zębach. Pełni on wiele istotnych funkcji fizjologicznych . Jego niskie spożycie w diecie jest szczególnie problematyczne dla dzieci i młodzieży, ponieważ w tym okresie występuje wysokie zapotrzebowanie na ten pierwiastek, co jest związane z intensywnym rozwojem układu kostnego.
- Wapń – jakie pełni funkcje w organizmie?
- Wapń – jakie są normy?
- Produkty bogate w wapń
- Przyswajalność wapnia
- Nadmiar wapnia w organizmie
- Wapń – objawy niedoboru
Wapń – jakie pełni funkcje w organizmie?
Wapń jest składnikiem mineralnym, który wywiera ważny wpływ na układ kostno-stawowy ze względu na to, iż jest głównym składnikiem budulcowym kości i zębów. Poza tym w organizmie człowieka bierze udział w krzepnięciu krwi, regulacji gospodarki hormonalnej, aktywacji niektórych enzymów oraz przewodnictwie impulsów nerwowych, a także skurczu mięśni szkieletowych i serca. Na domiar tego zmniejsza przepuszczalność błon komórkowych i pomaga w redukcji wartości ciśnienia tętniczego krwi. Sugeruje się również, że odpowiednie spożycie wapnia w diecie może odgrywać istotną rolę zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu takich schorzeń przewlekłych, jak otyłość, cukrzyca typu 2 oraz nowotwory (zwłaszcza sutka, jelita grubego i gruczołu krokowego).
Wapń – jakie są normy?
Zapotrzebowanie organizmu człowieka na wapń zmienia się w zależności od okresu życia i stanu fizjologicznego. Do najważniejszych czynników, które mają istotny wpływ na ustalanie zalecanych norm spożycia wapnia należy: intensywny rozwój układu kostnego w okresie dzieciństwa i adolescencji, zachowanie właściwej masy kostnej w wieku dorosłym, zmniejszenie resorpcji tkanki kostnej u osób starszych oraz utrzymanie prawidłowego poziomu wapnia w kościach i surowicy krwi. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi normami dla populacji Polski, zapotrzebowanie ludzkiego organizmu na wapń na poziomie zalecanego dziennego spożycia (RDA) kształtuje się następująco:
- Dzieci od 1 do 3 roku życia – 700 mg,
- Dzieci od 4 do 9 roku życia – 1000 mg,
- Chłopcy i dziewczęta od 10 do 18 roku życia – 1300 mg,
- Mężczyźni od 19 do 65 roku życia – 1000 mg,
- Kobiety od 19 do 50 roku życia – 1000 mg,
- Kobiety w wieku lat 51 i powyżej – 1200 mg,
- Mężczyźni w wieku lat 66 i powyżej – 1200 mg,
- Kobiety ciężarne oraz karmiące piersią do 19 roku życia – 1300 mg,
- Kobiety ciężarne oraz karmiące piersią powyżej 19 roku życia – 1000 mg.
Produkty bogate w wapń
Mleko i przetwory mleczne, takie jak jogurty, kefiry, maślanki oraz sery miękkie i twarde stanowią główne źródło dobrze przyswajalnego wapnia w diecie mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo. Inne przykładowe źródła pokarmowe obejmują sardynki, szproty, nasiona roślin strączkowych (np. fasola biała, soja), zielone warzywa (np. brokuły, kapusta chińska, natka pietruszki, szpinak i jarmuż), suszone owoce (np. figi, morele), orzechy (np. laskowe, włoskie, pistacjowe), migdały, nasiona (np. sezamu, maku i słonecznika), pestki dyni, amarantus, żywność wzbogaconą w wapń (np. tofu, bezcukrowe napoje roślinne) oraz wysokozmineralizowane wody.
Przyswajalność wapnia
Szacuje się, że przyswajalność wapnia z pokarmów waha się w zakresie od 10 do 40% i w dużym stopniu zależy od składu diety. Do czynników, które zwiększają wchłanianie tego minerału z przewodu pokarmowego zalicza się witaminę D, niektóre aminokwasy, laktozę i pochodzące z mleka fosfopeptydy kazeinowe. Zaś do składników pokarmowych zmniejszających absorpcję wapnia w końcowym odcinku przewodu pokarmowego należy kwas szczawiowy, kwas fitynowy, nierozpuszczalne frakcje błonnika pokarmowego oraz wysoka zawartość tłuszczu i fosforu.
Nadmiar wapnia w organizmie
Nadmiar wapnia w organizmie człowieka może występować przede wszystkim w sytuacji, gdy dochodzi do długotrwałego przyjmowania leków i/lub suplementów diety zawierających wysokie dawki wapnia (np. powyżej 3000 mg na dobę). Przewlekłe nadmierne spożywanie wapnia z preparatów farmaceutycznych może prowadzić do zwapnienia naczyń krwionośnych oraz zwiększenia ryzyka pojawienia się chorób nerek (np. niewydolności nerek, kamicy nerkowej, zespołu mleczno-alkalicznego), schorzeń sercowo-naczyniowych, raka prostaty, a także zaburzenia wchłaniania składników mineralnych, takich jak żelazo, cynk i magnez.
Wapń – objawy niedoboru
Wyniki dotychczasowych badań sugerują, że spożycie wapnia w populacji Polski jest niskie i wynosi przeciętnie około 600 mg na dobę (dziewczęta i kobiety średnio 539 mg na dzień, natomiast mężczyźni średnio 666 mg dziennie), a więc kształtuje się na poziomie niespełna 60% zalecanego dziennego spożycia. Wśród najczęstszych skutków zdrowotnych długotrwałych niedoborów wapnia w diecie wymienia się:
- Osteomalację – w wyniku niskiego wysycenia kości wapniem cechują się> one słabą wytrzymałością i odpornością na obciążenie.
- Osteoporozę – dochodzi do zmniejszenia gęstości mineralnej kości oraz
osłabienia struktury i wytrzymałości tkanki kostnej, aw konsekwencji
zwiększenia ryzyka wystąpienia złamań i urazów. - Krzywicę – zaburzenie różnicowania tkanki kostnej i chrzęstnej oraz
mineralizacji płytki wzrostowej kości długiej i osseiny (tj.
organicznej substancji międzykomórkowej tkanki kostnej odpowiadającej
za elastyczność i wytrzymałość koścca) u dzieci. - Tężyczkę – zespół objawów, który charakteryzuje się występowaniem
bolesnych skurczów i/lub drżeń mięśniowych oraz nieprzyjemnych
mrowień (parastezji – dobrze znanych entuzjastom suplementacji
beta-alaniną). - Zaburzenia neurologiczne,
- Nadmierną pobudliwość organizmu,
- Wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
- Harvey NC, Biver E, Kaufman JM, et al.: The role of calcium
supplementation in healthy musculoskeletal ageing : An expert
consensus meeting of the European Society for Clinical and Economic
Aspects of Osteoporosis, Osteoarthritis and Musculoskeletal Diseases
(ESCEO) and the International Foundation for Osteoporosis (IOF).
Osteoporos Int. 2017 Feb;28(2):447-462. - Li K, Wang XF, Li DY, et al.: The good, the bad, and the ugly of
calcium supplementation: a review of calcium intake on human health.
Clin Interv Aging. 2018 Nov 28;13:2443-2452. - Cormick G, Belizán JM.: Calcium Intake and Health. Nutrients. 2019
Jul 15;11(7):1606. - Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp.: Normy żywienia dla populacji
polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020. - Hadjimbei E, Botsaris G, Chrysostomou S.: Beneficial Effects of
Yoghurts and Probiotic Fermented Milks and Their Functional Food
Potential. Foods. 2022 Sep 3;11(17):2691.