Witamina E - działanie i właściwości
Witamina E to grupa ośmiu związków organicznych rozpuszczalnych w tłuszczach (tokoferole i tokotrienole), które określa się mianem witaminy młodości. Witamina E jest ważnym składnikiem odżywczym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, gdyż działa jako silny przeciwutleniacz oraz regulator wielu procesów metabolicznych. Ludzki organizm nie potrafi samodzielnie wytwarzać witaminy E, dlatego musi być ona dostarczana wraz z dietą.
- Jakie funkcje pełni witamina E w ludzkim organizmie?
- Zapotrzebowanie organizmu na witaminę E
- Witamina E – źródła pokarmowe
- Niedobór witaminy E
- Witamina E – skutki nadmiaru
Jakie funkcje pełni witamina E w ludzkim organizmie?
Wiele osób zastanawia się, jakie właściwości wykazuje witamina E i jakie działanie ma jej suplementacja na organizm człowieka. Jak się okazuje, witamina E jest dobrze znanym antyoksydantem, który neutralizuje szkodliwe działanie wolnych rodników, dzięki czemu może zmniejszać ryzyko rozwoju wielu różnych schorzeń cywilizacyjnych, w tym chorób sercowo-naczyniowych (np. miażdżycy naczyń krwionośnych, choroby wieńcowej serca), neurodegeneracyjnych (choroby Alzheimera i Parkinsona), nowotworowych (np. raka płuc, raka piersi) oraz okulistycznych (zaćmy). Poza tym witamina E zapewnia prawidłowe funkcjonowanie męskich i żeńskich narządów rozrodczych oraz komórek układu odpornościowego, a także reguluje sygnalizację międzykomórkową. Witamina E wykazuje korzystne działanie na męską płodność, dzięki zwiększeniu stężenia plemników oraz poprawie ich ruchliwości. Witamina E zapobiega również uszkodzeniu naczyń krwionośnych, hamuje gromadzenie się płytek krwi oraz chroni przed utlenianiem wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Ponadto witamina E ma korzystne działanie na skórę, gdyż spowalnia procesy starzenia się skóry, poprawia jej ukrwienie oraz wzmacnia tkankę łączną, z której zbudowana jest skóra właściwa.
Zapotrzebowanie organizmu na witaminę E
Zapotrzebowanie na witaminę E zależy od takich cech osobniczych, jak wiek, płeć i stan fizjologiczny oraz zmian czynnościowych w obrębie przewodu pokarmowego. Poza tym na zapotrzebowanie na witaminę E wpływ ma rodzaj spożywanej żywności, w tym podaż innych witamin antyoksydacyjnych oraz rodzaj spożywanego tłuszczu. Normy polskie na witaminę E, ustalone na poziomie wystarczającego spożycia (AI) wskazują, że dorośli mężczyźni powinni dostarczać każdego dnia 10 mg równoważnika α-tokoferolu, zaś dorosłe kobiety 8 mg. Jedynie w okresie ciąży oraz karmienia piersią kobiety powinny dostarczać większą ilość witaminy E, odpowiednio 10 mg i 11 mg równoważnika α-tokoferolu.
Witamina E – źródła pokarmowe
Witamina E występuje zarówno w produktach pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Jej głównym źródłem pokarmowym są oleje roślinne, orzechy, nasiona, pestki, produkty zbożowe, mięso, ryby, mleko i jego przetwory oraz niektóre warzywa i owoce. Wśród produktów zawierających największe ilości witaminy E wymienia się:
- tłuszcze roślinne, np. oleje (m.in.: słonecznikowy, krokoszowy,
rzepakowy, z zarodków pszennych, oliwę z oliwek), margarynę miękką,
masło. - orzechy, np. migdały, orzechy laskowe, włoskie, arachidowe.
- nasiona i pestki, np. nasiona słonecznika, sezamu, pestki dyni.
- produkty zbożowe, np. otręby pszenne, płatki owsiane, chleb razowy.
- warzywa i owoce, m.in.: szpinak, jarmuż, brokuły, kapusta włoska,
natka pietruszki, papryka, awokado, czarne jagody.
Niedobór witaminy E
Ze względu na fakt, iż witamina E powszechnie występuje w wielu różnych produktach żywnościowych, jej niedobór wynikający z mało zróżnicowanej diety występuje stosunkowo rzadko. Jednym z głównych czynników, który może rzeczywiście prowadzić do wystąpienia niedoboru witaminy E są zaburzenia jelitowego wchłaniania tłuszczów. Zwłaszcza pacjenci z mukowiscydozą, zespołem krótkiego jelita, cholestazą (upośledzonym odpływem żółci z wątroby do dwunastnicy) oraz niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki mają wyższe ryzyko rozwoju niedoboru witaminy E. Niedobór witaminy E może powodować niedokrwistość hemolityczną, pogorszenie wzroku, zaburzenia koordynacji i równowagi, utratę czucia proprioreceptywnego, częściowe zniesienie odruchów, zaburzenie mowy oraz powstawanie zakrzepów i zatorów na skutek zaburzonej agregacji płytek krwi.
Witamina E – skutki nadmiaru
Nadmiar stwierdza się bardzo rzadko i jedynie w przypadku przyjmowania suplementów diety z witaminą E. Charakteryzuje się ona również małą toksycznością, ponieważ ludzki organizm posiada dobrze rozwinięte mechanizmy zapobiegające jej nadmiernej akumulacji. Nadmiar witaminy E może wystąpić w sytuacji wielokrotnego przekroczenia dopuszczalnego maksymalnego poziomu spożycia, który w przypadku dorosłych wynosi 300 mg na dobę. Natomiast za toksyczną dobową dawkę witaminy E uznaje się 2000 mg. Nadmiar witaminy E prowadzi do hamowania agregacji płytek krwi i może powodować wystąpienie krwotoku. Stąd też przyjmowanie wysokich dawek witaminy E w połączeniu z lekami przeciwzakrzepowymi bądź przeciwpłytkowymi może zwiększać ryzyko krwawienia, a już zwłaszcza gdy spożycie witaminy K jest niskie. Duże dawki witaminy E mogą również nasilać ryzyko rozwoju niewydolności serca oraz udaru krwotocznego mózgu. Ponadto sugeruje się, że nadmiar witaminy E może obniżać skuteczność radioterapii i chemioterapii u pacjentów onkologicznych.
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp.: Normy żywienia dla populacji polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
- Chen G, Wang J, Hong X, et al.: Dietary vitamin E intake could reduce the risk of lung cancer: evidence from a meta-analysis. Int J Clin Exp Med. 2015 Apr 15;8(4):6631-7.
- Abner EL, Schmitt FA, Mendiondo MS, et al.: Vitamin E and all-cause mortality: a meta-analysis. Curr Aging Sci. 2011 Jul;4(2):158-70.
- Schürks M, Glynn RJ, Rist PM, et al.: Effects of vitamin E on stroke subtypes: meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ. 2010 Nov 4;341:c5702.